Trzydzieści lat temu, 1 lipca 1991 r. Polska uzyskała status pełnoprawnego członka Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN. CERN został założony w 1954 r. przez 12 krajów Europy Zachodniej, aby prowadzić badania podstawowe w dziedzinie fizyki wyłącznie w celach pokojowych. Naukowcy zgłębiają tam najbardziej podstawowe prawa przyrody na poziomie najmniejszych składników budowy materii i ich oddziaływań. Zlokalizowany pod Genewą, stale rozbudowywany kompleks akceleratorów i laboratoriów CERN, tworzy od początków swego istnienia najpotężniejszy ośrodek badawczy na Ziemi. Polscy naukowcy współpracowali z nim od końca lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Od roku 1963 Polska posiadała status kraju obserwatora, ale względy polityczne po naszej stronie nie pozwalały nam na uzyskanie pełnego członkostwa. Stało się to możliwe dopiero po rozpadzie bloku komunistycznego. Umowę akcesyjną ratyfikował w 1991 r. prezydent Lech Wałęsa.
„Polskie grupy badawcze wchodzą obecnie w skład międzynarodowych zespołów wszystkich wielkich eksperymentów prowadzonych przy Wielkim Zderzaczu Hadronów LHC i wielu mniejszych przedsięwzięć naukowych związanych m.in. z badaniem struktury nukleonów i badaniem antymaterii” - mówi profesor Tadeusz Lesiak, dyrektor IFJ PAN i przedstawiciel polskich naukowców w Radzie CERN. „Silną reprezentację stanowią także polscy fizycy-teoretycy wspomagający eksperymentatorów zaawansowanymi obliczeniami i rozwijający nowe modele teoretyczne próbujące uporządkować obraz świata wyłaniający się z bogatych danych doświadczalnych. Polacy brali także udział w tworzeniu aparatury badawczej pracującej w ośrodku, a polskie ośrodki obliczeniowe biorą udział w gromadzeniu i przetwarzaniu danych zbieranych w eksperymentach.”
Detektor ATLAS (Źródło: CERN)
Grupy naukowców z IFJ PAN uczestniczą w trzech spośród czterech eksperymentów na Wielkim Zderzaczu Hadronów (ang.: LHC), ALICE, ATLAS i LHCb. Odgrywają też kluczową role w eksperymencie NA61/SHINE na wiązce SPS oraz uczestniczą w kolejnych projektach CERN dotyczących fizyki neutrin. Naukowcy z IFJ pracują też nad przyszłymi przedsięwzięciami CERN, takimi jak eksperyment MUonE, czy projekt przyszłego zderzacza kołowego FCC. Światową renomę mają również teoretycy z IFJ PAN zwłaszcza za precyzyjne obliczenia przekrojów czynnych oraz modelowanie procesów fizycznych za pomocą programów Monte Carlo. To również tutaj powstawały zalążki polskiego uczestnictwa w wielkim projekcie przetwarzania i analizy danych z Wielkiego Zderzacza Hadronów – Grid. IFJ PAN aktywnie uczestniczył w budowie i kolejnych modernizacjach LHC, gdzie każdorazowo grupy kilkudziesięciu inżynierów i techników IFJ pracowały w tunelu akceleratora w ramach współpracy dwustronnej.
Więcej informacji na temat polskiego udziału w badaniach CERN można znaleźć na okolicznościowej stronie pl30cern.ifj.edu.pl przygotowanej wspólnie przez środowisko polskich uczonych.