Nowe zasady Open Access w NCN

Narodowe Centrum Nauki odchodzi od wymogu publikowania wyłącznie w otwartym dostępie, jednocześnie nadal rekomenduje otwarte udostępnianie wyników badań. Nowe zasady obejmą zarówno nowe konkursy, które zostaną ogłoszone we wrześniu br. (na podstawie zarządzenia dyrektora NCN nr 39/2025), jak i trwające już projekty (na podstawie pisma dyrektora z dnia 26 czerwca 2025 roku). Nowe reguły oznaczają, że jeśli do tej pory nie można było wykazać w raporcie danej publikacji, bo nie spełniała wymogów Open Access, to od teraz jest to już możliwe.

NCN informuje także, że kierownicy projektów będą mogli pokrywać koszty publikowania w otwartym dostępie (Article Processing Charge, APC), również w czasopismach hybrydowych, co dotychczas nie było dopuszczalne. Nadal jednak koszty APC można pokrywać wyłącznie w ramach 2% kosztów pośrednich, tzw. kosztów Open Access, oraz ewentualnie z innych kosztów pośrednich. NCN nie rekomenduje ponoszenia kosztów APC w przypadku prac opublikowanych w czasopismach subskrypcyjnych lub hybrydowych, w których wersja AAM lub preprint może być bezpłatnie udostępniona w repozytorium.

Jak podkreślono w komunikacie, zaktualizowana polityka obowiązuje jedynie w konkursach krajowych. Restrykcyjne wymogi zostaną z kolei utrzymane np. dla projektów realizowanych w ramach programu POLONEZ BIS.

PUBLIKACJE NAUKOWE

Ścieżki publikacyjne uznawane przez Centrum dla artykułów w otwartym dostępie:

• Ścieżka 1: publikacje w czasopismach zarejestrowanych lub będących w trakcie rejestracji w Directory of Open Access Journals (DOAJ). Decydujący jest status czasopisma w DOAJ w momencie złożenia pracy do wydawnictwa;
• Ścieżka 2: publikacje w czasopismach subskrypcyjnych i/lub hybrydowych. W przypadku opublikowania artykułu w modelu zamkniętym na stronie wydawcy, zaleca się, aby autorzy udostępnili wersję publikacji (np. preprint lub Author Accepted Manuscript, AAM) w otwartym repozytorium, zarejestrowanym w Open Directory of Open Access Repositories (OpenDOAR). Brak udostępnienia preprintu/AAM nie wpłynie na uznanie kosztów projektu ani jego rozliczenie;
  (UWAGA! W Ścieżce 2 został zniesiony warunek opublikowania w otwartym repozytorium w momencie ukazania się publikacji on-line (bez embarga czasowego) Version of Record (VoR2) lub Author Accepted Manuscript (AAM3))
• Ścieżka 3: publikacje w czasopismach objętych licencją otwartego dostępu w ramach tzw. umów transformacyjnych (dostępnych w ograniczonym czasie, na podstawie aktualnych ustaleń krajowych konsorcjów wydawniczych).

Publikacje w otwartym dostępie mogą być objęte dowolną licencją Creative Commons lub inną otwartą licencją, zgodną z zasadami otwartego dostępu. Centrum zaleca stosowanie CC BY 4.0.

DANE BADAWCZE

Zgodnie ze zaktualizowaną polityką NCN zasady dotyczące udostępniania danych badawczych mają charakter obowiązkowy i obejmują istotne zestawy danych powiązane z publikacjami naukowymi(zarówno w modelu otwartym, jak i zamkniętym), stanowiącymi rezultat badań finansowanych przez NCN. Dane powiązane z opublikowanymi artykułami muszą być rzetelnie udokumentowane - zgodnie z zasadami FAIR; oraz udostępnione w otwartym repozytorium na licencji Creative Commons Public Domain (CC0) lub Creative Commons Attribution International (CC BY 4.0), lub innej, która zapewnia taki sam poziom otwartości i możliwości ponownego wykorzystania.

NCN dopuszcza ograniczenia w udostępnianiu danych badawczych wyłącznie w uzasadnionych przypadkach.